बाजीराव आणि मस्तानी: इतिहासातील एक अनोखी प्रेमकथा

  

जणू ती अजूनही कुजबुजते आहे...
“बाजीराव माझ्या प्रेमात अजूनही धुंद आहे…”

भारताच्या इतिहासात अनेक प्रेमकथा सांगितल्या जातात, पण पेशवा बाजीराव आणि मस्तानी यांची गोष्ट सर्वांत वेगळी आहे. या नात्यात प्रेम, संघर्ष, धर्म, आणि समाजाच्या मर्यादा या सगळ्यांचा संगम दिसतो.

 

 ‘मस्तानी’ या नावामागची कहाणी

‘मस्तानी’ हा शब्द मूळ पर्शियन भाषेतून आलेला असून त्याचा अर्थ होतो — धुंद, आकर्षक, मोहक आणि उन्मत्त सौंदर्य असलेली स्त्री.
मस्तानीच्या सौंदर्यात, तिच्या वर्तनात, आणि तिच्या कलागुणांत हा अर्थ अगदी खरा उतरतो.

 

मस्तानीचा जन्म आणि वंश

इतिहासकारांच्या नोंदीनुसार, मस्तानी ही बुंदेलखंडच्या राजा छत्रसाल बुंदेला यांची अनौरस कन्या होती.
तिची आई इराणी वंशाची असल्याचा उल्लेख अनेक ठिकाणी आढळतो. त्यामुळे ती दिसायला वेगळी, सुंदर आणि आकर्षक होती.

तिच्या बालपणाबद्दल जास्त माहिती मिळत नाही, पण अंदाजे १७२९ च्या सुमारास तिचे वय १५–१६ वर्षांच्या आसपास होते.

 

 बाजीरावाशी पहिली भेट

१७२९ साली छत्रसाल बुंदेल्याला मुहम्मद बंगशाने हल्ला करून जेरबंद केले.
तेव्हा पेशवा बाजीराव पहिला मदतीला धावून गेले आणि छत्रसालांचा पराभव करणारा बंगश परतवून लावला.

छत्रसाल यांनी आभार म्हणून आपली कन्या मस्तानी आणि काही सरंजाम बाजीरावांना दिले.
याच वेळी या दोघांची भेट झाली — आणि इतिहासात अमर झालेली ही कथा सुरू झाली.

 

 बाजीराव आणि मस्तानीचे नाते

मस्तानी केवळ सुंदरच नव्हती, तर ती नृत्य, संगीत आणि युद्धकलेतही पारंगत होती.
बाजीराव तिच्या व्यक्तिमत्त्वावर फिदा झाले.
लवकरच दोघांमध्ये अतूट नातं निर्माण झालं, जे समाजाच्या प्रथांना आव्हान देणारं ठरलं.

तिच्या पोटी झालेल्या मुलाचे नाव सुरुवातीला कृष्णसिंह ठेवले गेले, पण पुढे धार्मिक दबावामुळे ते समशेरबहाद्दर झाले.

 

 मस्तानीचं पुण्यातील जीवन

बाजीरावांनी पुण्यातील शनिवार वाड्यात मस्तानीसाठी स्वतंत्र महाल बांधला.
ती गणेशोत्सव, कृष्णजन्माष्टमीसारख्या सणांमध्ये गायन-नृत्य सादर करीत असे.

ती रोज दिल्ली दरवाज्याजवळील “हजरत मकबूल हुसेन शाह बुखारी” यांच्या कबरीवर फुले अर्पण करीत असे, ज्यातून तिचा श्रद्धेचा आणि भक्तीचा भाव दिसतो.

 

विरोध आणि कैद

बाजीराव मस्तानीच्या सहवासात अधिक रमल्याने, त्याची आई राधाबाई, भाऊ चिमाजीअप्पा आणि मुलगा नानासाहेब यांना हे पटले नाही.
त्यांना वाटले की या नात्यामुळे पेशवाईच्या प्रतिष्ठेला धक्का बसेल.

१७३९ साली मस्तानीला पुण्यात कैद करण्यात आले.
ती काही महिन्यांनी युक्तीने पळून गेली, पण या घटनेमुळे तिच्या आयुष्यातील दुःख अधिकच वाढले.

स्वतः शाहू महाराजांनीही पत्र लिहून मस्तानीवरील अन्याय थांबवावा, अशी सूचना दिली होती.

 

 मस्तानीचा शेवट

१७४० साली बाजीराव नासिरजंगविरुद्धच्या मोहिमेवर असताना रावेरखेडी येथे आजारी पडले आणि त्यांचे निधन झाले.
ही बातमी ऐकताच, पुण्यात कैदेत असलेली मस्तानी काही दिवसांतच मृत झाली.

तिने आत्महत्या केली, विषप्रयोग झाला की ती दु:खाने मरण पावली — याचे आजही ठोस उत्तर सापडलेले नाही.

 

 मस्तानीची कबर — पाबळ गाव

मस्तानीला पुण्याजवळील पाबळ गावात दफन करण्यात आले.
तेथे आजही तिची कबर आणि लहानशी मशीद आहे.
स्थानिक लोक सांगतात की कबरीवरील जाईच्या फुलांचा सुगंध आजही त्या ठिकाणी दरवळतो — जणू तिची उपस्थिती अजूनही तिथे आहे.

 

 इतिहासातील गूढ प्रश्न

इतिहासकार आजही काही प्रश्नांची उत्तरे शोधत आहेत —

·         मस्तानीचा जन्म नेमका कुठे झाला?

·         बाजीरावाशी तिचा विवाह खरा झाला होता का?

·         तिला का कैद करण्यात आले?

·         तिचा मृत्यू कसा झाला?

या प्रश्नांची निश्चित उत्तरे नसली तरी तिची ओळख, तिचं प्रेम आणि तिचं अस्तित्व — इतिहासाच्या पानांवर अमर झालं आहे.

 

 निष्कर्ष

मस्तानी ही केवळ सौंदर्य आणि प्रेमाची प्रतिमा नव्हती, तर ती एक धाडसी, आत्मविश्वासू आणि स्वतःच्या भावनांसाठी लढणारी स्त्री होती.
समाजाने तिला नाकारले, पण इतिहासाने तिला अमर केलं.

आजही पाबळच्या वाऱ्यात आणि शनिवारवाड्याच्या भिंतींमध्ये तिच्या नावाचा गंध जाणवतो.